Skip to main content Skip to navigation within this section
Abuse in Care - Royal Commission of Inquiry

Abuse in Care - Royal Commission of Inquiry

This Royal Commission is an independent inquiry into abuse in state care and in the care of faith-based institutions in Aotearoa New Zealand.

  • Reports Ngā pūrongo
    • Whanaketia
    • Stolen Lives, Marked Souls
    • Beautiful Children: Inquiry into the Lake Alice Child and Adolescent Unit
    • He Purapura Ora, he Māra Tipu from Redress to Puretumu Torowhānui
    • Tāwharautia: Interim Report
    • Administrative Report
  • Survivors Ngā purapura ora
    • Survivor experiences
    • Survivor videos
    • Getting help and support
  • Research and engagement Rangahau me ngā tūhonhono
    • How people engaged with the Inquiry
    • Public hearings
    • Research
    • Evidence library
  • Background material Ngā raupapa tuara
    • About the Royal Commission
    • Inquiry team
    • Advisory groups and reference groups
    • Quarterly reports
    • Timeline
    • Questions and answers
    • Pānui
    • News
  • Document library Kohinga tuhinga
    • Document library
    • Case studies
    • Recommendations
    • Summaries and guides
Quick Exit
Fern8 v2
  • Home
  • Reports
  • He Purapura Ora, he Māra Tipu Kia Torowhānui te Puretumu
  • Whakarāpopototanga rīpoata
  • WHAKATŪNGA O TĒTAHI PŪNAHA PURETUMU
Listen

WHAKATŪNGA O TĒTAHI PŪNAHA PURETUMU

Ngā aronga o te pūnaha

1.  Me whakatū te Karauna i tētahi pūnaha puretumu torowhānui hei urupare i te tūkinotanga i te wā o te noho taurima i raro i te Karauna, i ngā taurimatanga motuhake a te Karauna me ngā wāhi whakapono hei:

  • whakamana, whakapāha hoki mō ngā tūkino, ngā whakatūroro me ngā pāmamae i pā, i wheakohia, e ngā purapura ora me ō rātou whānau, hapū, iwi, hapori rānei
  • whai i tētahi ara whakamahu, whakahaumanu hoki i te mana, te tapu me te mauri o te tangata
  • koke whakamua i te āhua ki ngā mahi ārai i te tūkinotanga ā muri ake nei.

Whakamana i te Tiriti o Waitangi

2.  Me whakamana te pūnaha puretumu torowhānui me te hunga whakarite, whakamahi hoki i te pūnaha, i te Tiriti o Waitangi, ōna mātāpono me te tika whai tino rangatiratanga, arā, te mana motuhake me te mana whakahaere rānei, koirā te tika whai i āu nā whakarite kia noho hei Māori me te whakarite whakataunga hei whanake i te oranga o ngā purapura ora mā te whakarite taurimatanga mō ngā whānau, ngā hapū me ngā iwi nā ngā whānau, ngā hapū me ngā iwi. Mē mātua whai wāhi te herenga hei whakamana i te Tiriti i roto i ngā ture me ngā kaupapa here e hāngai ana ki te tūkinotanga i te wā o te noho taurima.

Hāngaitanga ki ngā ture o te ao

3.  Me hāngai te pūnaha puretumu torowhānui ki ngā takohanga a Aotearoa i raro i ngā ture tika tangata ā-ao, pēnei i te United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples me te United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities.
  

Ngā mātāpono, uara me ngā kaupapa

4.  Me noho ko ēnei mātāpono, uaratanga, kaupapa hoki, hei tūāpapa mō te pūnaha puretumu torowhānui:

  •  Tūkino: i tēnei horopaki, ko te tūkino, te whakatūroro me te pāmamae. Ka whai wāhi te tūkinotanga onamata, inamata, anamata rānei, ahakoa he tūkino ā-tinana ā-pāwhera, ā-kare ā-roto, ā-hinengaro, ā-ahurea, ā-iwi rānei; he kore manaaki rānei, kei roto hoki ko ngā kore manaaki ā-rata, ā-wairua, ā-mātauranga rānei, i wheakohia e ngā tangata me ō rātou whānau, hapū, iwi, hapori rānei i te taurimatanga a te Karauna me ngā wāhi whakapono
  • Purapura ora: i tēnei horopaki, e hāngai ana ki ngā purapura ora me te pitomata anō ki te whakamahu me te whakaora ahakoa te tūkinotanga i wheakohia e rātou
  • Te mana tāngata: i tēnei horopaki, ko te whakahaumanutanga me te whakaute i te mana tuku iho (mana, huatau me te tūranga) o ngā tāngata i whai pānga i te tūkinotanga
  • Utua kia ea : he hātepe me mātua whai hei kapi i te tūkinotanga me te whakahaumanu mana e tutuki ai ko te whakahaumanutanga me te noho taurite. I tēnei horopaki, me whai wāhi ngā ara utua kia ea ki tētahi wāhi ki ngā purapura ora, takitahi mai, takitini mai hoki, hei para i tō rātou ake ara motuhake
  • Manaakitia kia tipu: i tēnei horopaki, ko te poipoinga o te oranga, hauora rānei o ngā purapura ora me ō rātou whānau e āhei ai rātou ki te puāwai me te tipu. Ka whai wāhi mai ko te manaaki i ngā purapura ora me ō rātou whānau ki te atawhai, ki te ngākau tauwhiro, ki te ngākau aroha, ki te tika, ki te whakaute me te manaakitanga ki te tangata i runga i te wairua whakapūmau i tō rātou mana (he aronga purapura ora, he māramatanga-pāmamae) ā, ka poipoi i ngā āhuatanga katoa o te oranga pēnei i te oranga ā-tinana, ā-wairua, ā-hinengaro, ā-ahurea, ā-hapori, ā-pūtea, ā-whānau hoki kia hāngai, kia haumaru ā-ahurea, kia pai hoki ki ngā purapura ora
  • Mahia kia tika: kia tapatahi, matatika, pono, tōkeke, mārama hoki. I tēnei horopaki ka whai wāhi, i roto i te kaupapa puretumu, ko ngā ture mārama, wātea ā-tūmatawhānui hoki me ētahi atu taipitopito e pā ana ki te whakamahinga me te arotakenga auau o tōna whakatutukitanga
  • Whakaahuru: i tēnei horopaki, e hāngai ana ki ngā hātepe hei tiaki, hei haumaru hoki i ngā tāngata, mā te whai, te whakamana me te tiaki i te hunga kua tūkinotia, e tūkinotia ana rānei, i te wā o te noho taurima me te whakarite i ētahi panonitanga ā-pūnaha hei aukati, hei ārai hoki i ngā tūkinotanga i te wā o te noho taurima
  • Whanaungatanga: ka hāngai ki ngā hononga whakapapa, matemateāone rānei i waenganui i ngā tāngata. I tēnei horopaki, e whakaata ana me te whakaaro
  • ka heke iho pea ngā pānga tūkinotanga i tētahi reanga ki tētahi, ā, ka whānui ake i te tangata, ka pā ki te whānau, te hapū, te iwi me ngā hapori. Nā konei me whakarite te puretumu torowhānui i te oranga me te mana o te tangata me te katoa, te hononga, te whakahononga anō ranei ki te whakapapa me te whakahaumanutanga o te ahurea
  • Teu le vā / tauhi vā: ko te taurima me te poipoi i te vā, i ngā hononga whanaungatanga i waenganui i ngā tāngata me ngā wāhi rānei, hei whakaū i te oranga o te tangata me te hapori. I ngā putanga tūkinotanga, whakatūroro, pāmamae rānei, me whakarite ara hei whakamahu, hei whakaora hoki i te vā me te whakatū anō i te hononga me te utu
  • He mana tō tēnā, tō tēnā – ahakoa ko wai: e hāngai nei ki te whakaaro he mana tō tēnā, tō tēnā, me ngā tikanga tūhono, ahakoa ko wai. I tēnei horopaki, e kī ana me mātua kite tētahi pūnaha, kaupapa puretumu torowhānui hou hoki, me ngā hātepe, i te wāriu o te hunga hauā me te kanorau, me whakaae ki ngā rerekētanga, ā, me whai kia tinana te mana ōrite me te mana taurite. Ka whai wāhi mai ko te wero i ngā whakahāweatanga, ngā ariā me ngā tamōtanga ka whakararu i te hunga hauā, te tūkinotanga me te kore manaakitanga i wheakohia e rātou, te whakahaumanutanga o te mana me te oranga, ānō nei kāore he aha.
Site Logo Light
Connect with us
  • Find us on Facebook


    • Legal Menu
      • Privacy policy
      • Terms
      • Accessibility
      • Contact us
    • Ngā pūrongo Reports
      • Whanaketia
      • Stolen Lives, Marked Souls
      • Beautiful Children
      • He Purapura Ora, he Māra Tipu
      • Tāwharautia: Pūrongo o te Wā
      • Administrative report
    • Ngā purapura ora Survivors
      • Getting help and support
      • Questions and answers
      • Survivor stories
    • Rangahau me ngā tūhonhono Research and engagement
      • How people engaged with the Inquiry
      • Public hearings
      • Research
    • Te tuara me tōna raupapa Background and material
      • About the Royal Commission
      • Inquiry team
      • Advisory Groups and Reference Groups
      • Quarterly reports
      • Timeline
      • Pānui
    • Kohinga tuhinga Document library
      • Document Library
      • Case studies
      • Recommendations
      • Summaries and guides

    © 2025 Abuse in Care - Royal Commission of Inquiry